کودک باستان

تاریخ ادبیات کودکان ایران، جلد اول: ادبیات شفاهی و دوران باستان. نویسندگان : محمد هادی محمدی- زهره قایینی. تهران. 1390. موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، شرکت نشر چیستا. چاپ ششم.1000 نسخه. 243 صفحه.12500 تومان.

«کودک ایرانی از دوران شکل گیری مرزهای ایران تا پایان دوره ساسانی، بر اساس فرهنگ یکسان و یکدست، پروزش پیدا کرد. پیش از پیدایش آیین زردشت، زندگی کودک ایرانی چگونه بوده است؟ اسناد اندکی در این باره وجود دارد. در دوره ای که آیین و دین های نخستین بر جامعه پیش ایرانی حاکم بود، زندگی و مرگ کودکان را کاهنان و جادوگران در دست داشتند.»[1]

ادبیات بومی و شفاهی هر قوم و ملتی حکایت ها و افسانه های بسیاری را در دل خود جا داده و آنها را از زمان های کهن سینه به سینه و نقل به نقل به دنیای امروز ما وارد کرده است.

اما متاسفانه به دلایل گوناگون پرداخت و تدوین این ادبیات شفاهی تاکنون همواره به تعویق افتاده تا جایی که آرام آرام این افسانه ها با وارد شدن به جامعه مدرن و صنعتی کم رنگ و از زبان ها حذف شد ودر ثبت آن نیز همواره کوتاهی شده است.

اما نویسندگان و پژوهش گرانی بوده اند که جسته گریخته به این مهم پرداخته و برخی از آنها را از خطر نابودی نجات داده اند و یا به نوعی در آثارخود آنها را بازتولید کرده اند. تاریخ ادبیات کودکان ایران یکی از تلاش های بسیار خوب در حفظ ادبیات بومی ایران است. این کتاب پژوهشی فراگیر بر پایه شناخت سیر تاریخی جایگاه کودک در جامعه، دیدگاه های آموزشی و پژوهشی و رشد ادبیات کودکان در ایران است که عموما ادبیات کودکان را از دل متون مکتوب هر دوره بیرون می کشد که همین متون خود در بر گیرنده بخش بزرگی از ادبیات شفاهی ما است.

کشور ما با رشد روز افزون جمعیت جوان نیاز بیشتری برای بالا بردن سطح کیفی و گسترش ادبیات کودک دارد و چه بهتر که این رشد بر بنیادهای ادبیات کهن این مرزو بوم باشد و از ادبیات بومی کودکان ایران بهره ببرد. در این پژوهش شما می توانید اشعار، قصه ها و افسانه ها و اسطوره های مربوط به ادبیات کودکان سراسر کشور را بخوانید. این اشعار شامل لایی ها و ضرب المثل ها، ترانه ها و معماهایی می شود که هر قوم برای رشد و یا سرگرم کردن کودکان خود بکار می برده اند. همچنین بسیاری از این آثار به لهجه همان منطقه و قوم نوشته شده است. علاوه بر آن در این کتاب پیوند بین ادبیات شفاهی و ادبیات رسمی کودکان نیز مورد پژوهش قرار گرفته است. همچنین نگاه هر دوره به کودک از دل متون به دست آمده و یا اشعار و ترانه ها مورد بررسی قرار گرفته است. طرح تاریخ ادبیات کودکان ایران به گونه ای ترسیم شده که ابتدا تاریخ عمومی ایران و جایگاه فرهنگی آن تحلیل می شود و در ادامه تحلیل وضعیت کودک ایرانی در آن دوره تاریخی مورد بررسی قرار می گیرد. سپس دیدگاه های پرورشی و آموزشی پرورش کودک ارزیابی می شود.

در ادامه به موضوع ادبیات کودکان رسیده، به طبقه بندی تکوینی- ساختاری آن می پردازد و ضمن پیدا کردن جایگاه تاریخی یک اثر، گونه آن را نیز مشخص می کند. پژوهشگران این کتاب در مقدمه اشاره کرده اند که پیدا کردن اسناد و متون ادبیات کودک بسیار دشوار بوده و این متون به صورت پراکنده در اختیارشان قرار گرفته است. در نهایت ادبیات کودکان را گنجینه ای بسیار مهم و سرشار یافته اند که ده ها تبار ایرانی هر کدام از بخشی از ان پاسداری می کنند.

بخش نخست این کتاب از دوره باستان آغاز شده و تا انقلاب اسلامی را در بر می گیرد. و در بخش دوم به دوره بعد از انقلاب 57 اختصاص دارد. این کتاب شامل ده جلد است و تا سال 1357 را پوشش می دهد. گروه پژوهشگران این کتاب پیش طرح آن را در سال 1375 به تصویب رساندند و نگارش آن در سال 1376آغاز شده است.

تاریخ ادبیات کودکان ایران، پژوهشی فراگیر است، زیرا نه تنها از آغاز تاریخ شفاهی و باستان، مسیر شکل‌گیری ادبیات کودکان را پی‌گرفته است، بلکه ادبیات کودکان قوم‌ها و دین‌های گوناگون ایران را از ادبیات آذری، کردی و... تا ادبیات آسوری، ارمنی، کلیمی و... مورد بررسی و ارزیابی قرار داده است. این کتاب توسط موسسه پژوهشی تاریخ ادبیت کودکان تهیه و تدوین شده است.

جلد یک این کتاب به قلم محمد هادی محمدی و زهره قائینی است و شامل سه بخش است که عبارتند از: ادبیات شفاهی کودکان، ادبیات کودکان در دوران باستان و تصویرگری کتاب در دوران باستان.

در ابتدای کتاب نیز می توانید با دیگر نویسندگان و همکاران این کار پژوهشی ارزشمند آشنا شوید.

«گونه ئیگری از ادبیات رسمی و نوشتاری کودکان در دوره پیش از اسلام ادبیات اندرزی و اموزشی است. اندرزنامه ها، دستورهای اخلاقی و یا به زبان دیگر راهنمای اخلاق بوده اند که برای پرورش کودک به کار می رفتند و به همین سبب از نخستین متونی بودند کخ به نوشتار در آمدند.»[2]

پی نوشت:

[1] صفحه 116 کتاب

[2] صفحه 172

فاطمه شفیعی

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان